Lupus ban đỏ được thành 2 thể chính là: lupus ban đỏ dạng đĩa và lupus ban đỏ hệ thống. Lupus ban đỏ hệ thống là một bệnh thường gặp trong các bệnh lý tự miễn. Nguyên nhân của bệnh lupus nói riêng và các bệnh lý tự miễn nói chung là do cơ thể có những sai lệch về đáp ứng miễn dịch, dẫn đến hệ miễn dịch chống lại chính những cơ quan trong cơ thể. Hiện chưa có phương pháp chữa khỏi hoàn toàn bệnh lupus ban đỏ nhưng có thể kiểm soát được nếu điều trị đúng cách ngay từ đầu.
Theo thống kê, trong số các bệnh nhân bị lupus ban đỏ, 90% là nữ giới. Lứa tuổi thường gặp là từ 15 đến 50 tuổi và bệnh chiếm tỷ lệ 50/100.000 dân.
Bạn quan tâm đến các bệnh về da nhưng lại chưa biết nên tìm hiểu ở đâu? Nếu vậy hãy tham khảo ngay bài: Tổng hợp các bệnh về da phổ biến nhất hiện nay
Lupus là gì?
Lupus là một bệnh tự miễn mãn tính, trong đó hệ thống miễn dịch của cơ thể hoạt động mạnh mẽ hơn và tấn công các mô khỏe mạnh bình thường. Các triệu chứng bao gồm viêm, sưng và tổn thương khớp, da, thận, máu, tim và phổi.
Do tính chất phức tạp của nó, đôi khi người ta gọi lupus là “căn bệnh của 1.000 khuôn mặt”.
Tại Hoa Kỳ, báo cáo ghi nhận khoảng 16.000 trường hợp mắc bệnh lupus mới mỗi năm và có tới 1,5 triệu người có thể sống chung với tình trạng này, theo Lupus Foundation của Mỹ.
Lupus Foundatuon nói rằng lupus ảnh hưởng đến phụ nữ rất nhiều và rất có thể nó sẽ xuất hiện ở độ tuổi từ 15 đến 44 tuổi.
Lupus đã thu hút sự chú ý của nhiều người vào năm 2015 sau khi ca sĩ Selena Gomez tuyên bố cô nhận được chẩn đoán ở tuổi vị thành niên và trải qua điều trị cho tình trạng này.
Lupus không phải là một bệnh truyền nhiễm. Một người không thể truyền nó qua đường tình dục hoặc bằng bất kỳ cách nào khác cho người khác.
Tuy nhiên, trong những trường hợp hiếm hoi, phụ nữ mắc bệnh lupus có thể sinh ra những đứa trẻ bị mắc một dạng lupus được gọi là lupus sơ sinh.
Các thể của bệnh lupus
Có nhiều loại lupus khác nhau. Bài viết này sẽ tập trung chủ yếu vào bệnh lupus ban đỏ hệ thống (SLE). Ngoài ra bệnh còn có các loại khác bao gồm: dạng đĩa, do thuốc gây ra và bệnh lupus sơ sinh.
1. Lupus ban đỏ hệ thống
SLE là loại lupus quen thuộc nhất. Đây là bệnh hệ thống. Điều này có nghĩa là nó có tác động khắp cơ thể. Các triệu chứng có thể từ nhẹ đến nặng.
Nó nghiêm trọng hơn các loại lupus khác, chẳng hạn như lupus dạng đĩa, bởi vì nó có thể ảnh hưởng đến bất kỳ cơ quan hoặc hệ thống cơ quan nào của cơ thể. Nó có thể gây viêm da, khớp, phổi, thận, máu, tim hoặc bị đồng thời ở các cơ quan này.
Tình trạng này thường trải qua các chu kỳ. Vào thời điểm thuyên giảm, người mắc sẽ không có triệu chứng. Trong thời gian bùng phát, bệnh hoạt động và xuất hiện các triệu chứng.
2. Lupus ban đỏ dạng đĩa
Trong bệnh lupus ban đỏ dạng đĩa (DLE) – hay lupus ở da – triệu chứng chỉ ảnh hưởng đến da. Phát ban xuất hiện trên mặt, cổ và da đầu.
Các khu vực bị ảnh hưởng có thể trở nên dày và có vảy, có thể dẫn đến sẹo. Phát ban có thể kéo dài từ một số ngày đến vài năm và nó có thể tái phát.
DLE không ảnh hưởng đến các cơ quan nội tạng, nhưng khoảng 10% những người bị DLE sẽ tiếp tục phát triển thành lupus ban đỏ hệ thống – theo Lupus Foundation của Mỹ (Xem thêm tại đây). Tuy nhiên, điều này sẽ không rõ ràng nếu những người này đã bị lupus ban đỏ hệ thống và chỉ có dấu hiệu lâm sàng trên da hoặc nếu có sự tiến triển từ lupus ban đỏ hệ thống hoặc ban đỏ dạng đĩa.
3. Lupus ban đỏ bán cấp
Lupus ban đỏ bán cấp tính dùng để chỉ các tổn thương da xuất hiện trên các bộ phận của cơ thể tiếp xúc với ánh nắng mặt trời. Các tổn thương không gây sẹo.
4. Lupus do thuốc
Trong khoảng 10% những người bị ban đỏ hệ thống, các triệu chứng xảy ra do phản ứng với một số loại thuốc theo toa (xem thêm nghiên cứu tại đây). Theo tài liệu tham khảo di truyền, khoảng 80 loại thuốc có thể gây ra tình trạng này.
Chúng bao gồm một số loại thuốc mà mọi người sử dụng để điều trị động kinh và huyết áp cao. Chúng cũng bao gồm một số loại thuốc tuyến giáp, thuốc kháng sinh, thuốc chống nấm và thuốc tránh thai đường uống.
Các loại thuốc có liên quan với dạng lupus này là:
- Hydralazine, một loại thuốc tăng huyết áp
- Procainamide, một loại thuốc điều trị rối loạn nhịp tim
- Isoniazid, một loại kháng sinh dùng để điều trị bệnh lao (TB)
- Lupus do thuốc thường biến mất sau khi người đó ngừng dùng thuốc.
5. Lupus sơ sinh
Hầu hết các em bé sinh ra từ các bà mẹ bị lupus ban đỏ hệ thống đều khỏe mạnh. Tuy nhiên, có khoảng 1% phụ nữ có tự kháng thể liên quan đến bệnh lupus sẽ sinh con bị lupus sơ sinh (xem thêm nghiên cứu tại đây).
Người phụ nữ có thể mắc hội chứng lupus ban đỏ hệ thống, hội chứng Sjögren, hoặc không có triệu chứng bệnh nào cả.
Hội chứng Sjögren là một tình trạng tự miễn dịch khác thường xảy ra với bệnh lupus. Các triệu chứng chính bao gồm khô mắt và khô miệng.
Khi sinh ra, trẻ sơ sinh bị lupus sơ sinh có thể bị phát ban da, các vấn đề về gan và lượng máu thấp. Có khoảng 10% số trẻ sẽ bị thiếu máu (xem thêm tại đây).
Các tổn thương thường biến mất sau một vài tuần. Tuy nhiên, một số trẻ sơ sinh có bệnh tim bẩm sinh, trong đó tim không thể điều chỉnh hoạt động bơm bình thường và nhịp nhàng. Trẻ sơ sinh có thể cần một máy tạo nhịp tim. Đây là một tình trạng có thể đe dọa tính mạng.
Điều quan trọng đối với phụ nữ bị lupus ban đỏ hệ thống hoặc các rối loạn tự miễn liên quan khác là được chăm sóc và theo dõi chặt chẽ bởi bác sĩ trong khi mang thai.
Nguyên nhân của lupus ban đỏ
Bệnh lupus là bệnh hiếm gặp. Hầu hết những người bị lupus đều là phụ nữ. Đã có báo cáo rằng có đến 90% trường hợp mắc bệnh lupus là phụ nữ và chưa rõ lý do vì sao. Tuy nhiên, các nhà nghiên cứu cho rằng bệnh liên quan đến nhiễm sắc thể gen của phụ nữ.
Ngoài ra, hầu hết các trường hợp lupus được phát hiện ở bệnh nhân từ 15–45 tuổi. Tuy nhiên, không loại trừ tình trạng này xảy ra ở trẻ em và người lớn tuổi.
Lupus là một tình trạng tự miễn dịch, nhưng nguyên nhân chính xác không rõ ràng.
Hệ thống miễn dịch bảo vệ cơ thể và chống lại các kháng nguyên, chẳng hạn như virus, vi khuẩn và vi trùng. Nó làm điều này bằng cách sản xuất protein gọi là kháng thể. Các tế bào bạch cầu hay tế bào lympho B, tạo ra các kháng thể này.
Khi một người có tình trạng tự miễn dịch, chẳng hạn như lupus hay vảy nến, hệ thống miễn dịch không thể phân biệt giữa các chất có hại, kháng nguyên và mô khỏe mạnh.
Do đó, hệ thống miễn dịch điều khiển kháng thể chống lại cả mô khỏe mạnh và kháng nguyên. Điều này gây ra sưng, đau và tổn thương mô.
Loại tự kháng thể phổ biến nhất phát triển ở những người bị lupus là kháng thể kháng nhân (ANA). ANA phản ứng với các phần của nhân tế bào – trung tâm chỉ huy của tế bào.
Các tự kháng thể này lưu thông trong máu, nhưng một số tế bào của cơ thể có các thành có tính thấm thấm để cho phép một số tự kháng thể đi qua.
Các tự kháng thể sau đó có thể tấn công DNA trong nhân của các tế bào này. Đây là lý do tại sao lupus ảnh hưởng đến một số cơ quan chứ không phải toàn bộ các cơ quan.
Tại sao hệ thống miễn dịch lại nhầm?
Cho đến nay, nguyên nhân gây bệnh vẫn chưa được chứng minh rõ ràng. Tuy nhiên, có một số giả thiết tạm chấp nhận là lupus ban đỏ hệ thống là hệ quả của sự tương tác qua lại của nhiều yếu tố.
Trong đó, có một số yếu tố có vai trò nổi bật hơn hẳn như:
- Di truyền: Người có tiền sử gia đình anh chị em ruột bị mắc lupus ban đỏ hệ thống thì sẽ có nguy cơ mắc bệnh cao gấp 20 lần so với người bình thường
- Môi trường: Do các tác nhân nhiễm khuẩn, tiếp xúc với các loại hóa chất, ánh nắng mặt trời
- Nội tiết: Bệnh gặp chủ yếu ở giới nữ trong độ tuổi sinh sản… Ngoài ra, một số thuốc như hydralazine, procainamide, isoniazid, sulfonamide, phenytoin, penicillamine có thể gây bệnh giống như lupus nên dễ chẩn đoán nhầm với lupus thực sự. Đồng thời, các thuốc tránh thai cũng đã được ghi nhận là có vai trò trong việc khởi động hay làm bệnh nặng thêm.
Các yếu tố rủi ro: Hormone, gen và môi trường
Lupus có thể phát triển để đáp ứng với một số yếu tố. Đây có thể là nội tiết tố, di truyền, môi trường hoặc kết hợp của những thứ này.
Hormone
Hormone là các chất hóa học mà cơ thể sản xuất. Chúng kiểm soát và điều chỉnh hoạt động của một số tế bào hoặc cơ quan. Hoạt động nội tiết tố có thể giải thích các yếu tố nguy cơ sau:
- Giới tính: Viện Y tế Quốc gia Hoa Kỳ lưu ý rằng phụ nữ có khả năng mắc bệnh lupus cao gấp 9 lần so với nam giới. (Xem thêm tại đây)
- Tuổi: Các triệu chứng và chẩn đoán thường xảy ra trong độ tuổi từ 15 đến 45, trong những năm sinh nở. Tuy nhiên, 20% các trường hợp xuất hiện sau tuổi 50, theo Genetic Home Reference. (Xem thêm tại đây)
Vì 9 trong số 10 lần xuất hiện của bệnh lupus ảnh hưởng đến nữ giới, các nhà nghiên cứu đã xem xét mối liên hệ có thể có giữa estrogen và lupus. Cả đàn ông và phụ nữ đều sản xuất estrogen, nhưng phụ nữ sản xuất nhiều hơn.
Trong một nghiên cứu được công bố vào năm 2016, các nhà khoa học đã quan sát thấy estrogen có thể ảnh hưởng đến hoạt động miễn dịch và tạo ra các kháng thể lupus ở những con chuột dễ bị lupus. Điều này có thể giải thích tại sao các bệnh tự miễn có khả năng ảnh hưởng đến phụ nữ nhiều hơn nam giới.
Năm 2010, các nhà nghiên cứu đã công bố một nghiên cứu trên tạp chí Rheumatology cho thấy phụ nữ bị lupus ghi nhận đau dữ dội và mệt mỏi hơn trong thời kỳ kinh nguyệt. Điều này cho thấy rằng đợt bùng phát có thể có nhiều khả năng xảy ra tại thời điểm này.
Không đủ bằng chứng để xác nhận rằng estrogen gây ra bệnh lupus. Nếu có một liên kết, điều trị dựa trên estrogen có thể điều chỉnh mức độ nghiêm trọng của bệnh lupus. Tuy nhiên, cần nhiều nghiên cứu hơn trước khi các bác sĩ có thể đưa ra phương pháp điều trị.
Yếu tố di truyền
Các nhà nghiên cứu đã không thể chứng minh được bất kỳ yếu tố di truyền cụ thể nào gây ra bệnh lupus, mặc dù nó phổ biến hơn ở một số gia đình.
Lý do tại sao di truyền là yếu tố nguy cơ cho bệnh lupus:
- Chủng tộc: Những người thuộc bất kỳ chủng tộc nào cũng có thể phát triển bệnh lupus, nhưng nó phổ biến gấp hai đến ba lần ở những người da màu, so với dân số da trắng. Nó cũng phổ biến hơn ở phụ nữ Tây Ban Nha, châu Á và người Mỹ bản địa.
- Tiền sử gia đình: Một người có người thân trong gia đình mắc bệnh lupus sẽ có nguy cơ mắc bệnh cao hơn.
- Các nhà khoa học đã xác định được một số gen có thể góp phần vào sự phát triển của bệnh lupus, nhưng không có đủ bằng chứng để chứng minh rằng chúng gây ra bệnh.
Trong các nghiên cứu về cặp song sinh giống hệt nhau, một trong hai có thể phát triển bệnh lupus trong khi người kia thì không, ngay cả khi chúng lớn lên cùng nhau và có cùng mức phơi nhiễm môi trường.
Nếu một thành viên của một cặp sinh đôi mắc bệnh lupus, người còn lại có 25% khả năng mắc bệnh, theo một nghiên cứu được công bố trên các Hội thảo về Viêm khớp và Thấp khớp năm 2017. Cặp song sinh giống hệt nhau có nhiều khả năng mắc bệnh này.
Lupus có thể xảy ra ở những người không có tiền sử gia đình mắc bệnh, nhưng có thể có các bệnh tự miễn khác trong gia đình. Các ví dụ bao gồm viêm tuyến giáp, thiếu máu tán huyết và xuất huyết giảm tiểu cầu vô căn.
Một số người đã đề xuất rằng những thay đổi trong nhiễm sắc thể X có thể ảnh hưởng đến nguy cơ mắc bệnh.
Môi trường
Các tác nhân môi trường – chẳng hạn như hóa chất hoặc virus – có thể góp phần kích hoạt bệnh lupus ở những người đã bị di truyền.
Các yếu tố kích hoạt môi trường có thể bao gồm:
- Hút thuốc: Sự gia tăng số lượng các trường hợp trong những thập kỷ gần đây có thể là do phơi nhiễm thuốc lá cao hơn.
- Tiếp xúc với ánh sáng mặt trời: Một số gợi ý rằng đây có thể là một yếu tố kích hoạt bệnh.
- Thuốc men: Khoảng 10% các trường hợp có thể liên quan đến thuốc, theo Genetics Home Reference. (Xem thêm tại đây)
- Nhiễm virus: Đây có thể gây ra các triệu chứng ở những người dễ bị lupus ban đỏ hệ thống.
Lupus không truyền nhiễm và không thể truyền bệnh qua đường tình dục.
Hệ vi sinh đường ruột
Gần đây, các nhà khoa học đã xem hệ vi sinh đường ruột là một yếu tố có thể trong sự phát triển của bệnh lupus.
Các nhà khoa học đã công bố nghiên cứu trên Applied and Environmental Microbiology năm 2018 đã lưu ý rằng những thay đổi cụ thể về tính năng vi sinh đường ruột ở cả người và chuột mắc bệnh lupus. Họ kêu gọi nghiên cứu thêm về lĩnh vực này.
Trẻ em có nguy cơ mắc bệnh không?
Lupus hiếm gặp ở trẻ em dưới tuổi 15 trừ khi mẹ có mắc bệnh. Trong trường hợp này, một đứa trẻ có thể có các vấn đề về tim, gan hoặc da liên quan đến lupus.
Trẻ sơ sinh bị lupus sơ sinh có thể có nguy cơ mắc bệnh tự miễn dịch cao hơn sau này trong đời.
Triệu chứng của lupus ban đỏ
Các triệu chứng của bệnh lupus xảy ra trong thời gian bùng phát. Giữa các đợt bùng phát, người bệnh thường trải qua thời gian thuyên giảm lúc này sẽ có ít hoặc không có triệu chứng.
Triệu chứng chính
Lupus có một loạt các triệu chứng, bao gồm:
Da
Đây là triệu chứng thường dễ nhận thấy nhất. Có đến 3/4 số bệnh nhân tự thấy các ban đỏ nổi bất thường trên da. Trong đó, hồng ban có dạng hình cánh bướm ở mặt là một dấu hiệu rất đặc trưng của lupus. Tiếp xúc với ánh nắng mặt trời hoặc các nguồn tia cực tím khác có thể làm trầm trọng ban hình cánh bướm của bệnh nhân. Bệnh cũng có thể gây loét các phần khác của cơ thể, thường là ở vùng tiếp xúc với ánh nắng mặt trời, dẫn tới đau khớp và mệt mỏi. Bệnh nhân có làn da trắng dễ bị ảnh hưởng nhất.
Ngoài ra, thương tổn trên da còn gặp ở những vùng hở khác như cổ, bàn tay… Các tổn thương này nhìn chung rất nhạy cảm với ánh nắng. Nếu tiến triển lâu dài, sang thương có thể bị teo đi ở phần giữa, do đó, còn gọi là “Hồng ban dạng đĩa”. Một số thương tổn có thể quá sản phì đại. Bên cạnh đó, tổn thương da do lupus còn có dạng các bọng nước, dát xuất huyết. Niêm mạc trong miệng, vùng hầu họng dễ lở loét nhưng không đau. Tóc vàng, dễ gãy và rụng nhiều.
Loét miệng hoặc mũi
Loét miệng là một trong những triệu chứng phổ biến nhất của bệnh lupus. Đặc trưng của loét miệng do lupus là thường không đau. Và thay vì hình thành ở hai bên miệng hoặc nướu, những vết loét này thường tập trung ở vòm miệng.
Tim
Bệnh nhân có thể biểu hiện đau ngực, khó thở giống viêm cơ tim, màng tim. Đôi khi bệnh đã diễn tiến nặng, gây suy tim.
Phổi
Triệu chứng của viêm phổi, màng phổi cũng hay gặp và có thể suy hô hấp.
Khớp
Viêm khớp là một biểu hiện rất hay gặp, làm cho bệnh nhân khó vận động và đi lại.
Máu
Đa số người bệnh đều có thiếu máu từ mức độ nhẹ đến nặng với biểu hiện da xanh, niêm nhạt, môi tái, hạn chế khả năng gắng sức. Xét nghiệm huyết đồ thấy có thể giảm cả ba dòng tế bào máu: Hồng cầu, bạch cầu và tiểu cầu.
Thận
Viêm thận do lupus là một chẩn đoán thường gặp trong nhóm bệnh lý viêm thận tự miễn. Người bệnh đến khám có thể do tiểu đục, tiểu máu, phù toàn thân, tăng huyết áp. Xét nghiệm nước tiểu thấy bất thường và đôi khi có thể cần xác chẩn bằng sinh thiết thận.
Tâm thần kinh
Một số bệnh nhân có biểu hiện rối loạn phương hướng, giảm tri giác, mất trí nhớ. Đôi khi có đau đầu dữ dội hay co giật toàn thân. Các triệu chứng tâm thần kinh có thể nặng thêm trong trường hợp dùng corticoid liều cao và kéo dài.
Ngoài ra, thực tế trên lâm sàng, phần lớn các bệnh nhân đến khám vì các biểu hiện không đặc hiệu như sút cân, mệt mỏi, chán ăn, sốt nhẹ âm ỉ, rụng tóc, viêm loét miệng kéo dài, đau các khớp nhỏ. Thậm chí nhiều trường hợp chỉ vì bị đau mỏi cơ, rối loạn kinh nguyệt.
Các triệu chứng của lupus thường diễn biến thành những đợt cấp tính, xen kẽ giữa những thời gian lui bệnh. Trong giai đoạn đầu của bệnh, các triệu chứng thường mơ hồ giống với nhiều bệnh lý khác cho nên kể từ lúc có những triệu chứng đầu tiên cho đến khi xác chẩn được bệnh thì có thể đã chậm trễ vài năm.
Lupus ảnh hưởng đến mọi người theo những cách khác nhau. Các triệu chứng có thể xảy ra ở nhiều bộ phận của cơ thể.
Ảnh hưởng lên các hệ cơ quan khác
Lupus cũng có thể ảnh hưởng đến các hệ thống sau:
Thận
Viêm thận có thể khiến cơ thể khó loại bỏ các chất thải và các chất độc khác một cách hiệu quả. Khoảng 1 trong 3 người bị lupus sẽ có vấn đề về thận. Viêm thận do lupus là một chẩn đoán thường gặp trong nhóm bệnh lý viêm thận tự miễn. Người bệnh đến khám có thể do tiểu đục, tiểu máu, phù toàn thân, tăng huyết áp. Xét nghiệm nước tiểu thấy bất thường và đôi khi có thể cần xác chẩn bằng sinh thiết thận.
Phổi
Một số người bị viêm phổi, viêm màng phổi gây đau ngực, khó thở. Viêm phổi có thể tiến triển trên bệnh nhân lupus ban đỏ.
Hệ thống thần kinh trung ương
Lupus đôi khi có thể ảnh hưởng đến não hoặc hệ thống thần kinh trung ương. Các triệu chứng bao gồm đau đầu, chóng mặt, trầm cảm, rối loạn trí nhớ, vấn đề về thị lực, co giật, đột quỵ hoặc thay đổi hành vi.
Mạch máu
Viêm mạch máu có thể xảy ra. Điều này có thể ảnh hưởng đến lưu thông dòng máu trong cơ thế.
Máu
Lupus có thể gây thiếu máu, giảm bạch cầu (giảm số lượng bạch cầu) hoặc giảm tiểu cầu (giảm số lượng tiểu cầu trong máu, gây khó khan trong quá trình đông máu). Đa số người bệnh đều có thiếu máu từ mức độ nhẹ đến nặng với biểu hiện da xanh, niêm nhạt, môi tái, hạn chế khả năng gắng sức.
Tim
Nếu viêm ảnh hưởng đến tim, nó có thể dẫn đến viêm cơ tim và viêm nội tâm mạc. Nó cũng có thể ảnh hưởng đến màng bao quanh tim, gây viêm màng ngoài tim. Đau ngực hoặc các triệu chứng khác có thể xảy ra. Viêm nội tâm mạc có thể làm hỏng van tim, khiến bề mặt van dày lên và tiến triển. Điều này có thể dẫn đến tiếng thổi tại van tim.
Các biến chứng khác
Mắc lupus làm tăng nguy cơ của một số vấn đề sức khỏe.
Nhiễm trùng
Người bệnh có khả năng bị nhiễm trùng nhiều hơn vì cả lupus và phương pháp điều trị của nó đều làm suy yếu hệ thống miễn dịch. Nhiễm trùng thường gặp bao gồm nhiễm trùng đường tiết niệu, nhiễm trùng đường hô hấp, nhiễm nấm, salmonella, herpes và bệnh zona.
Chết mô xương
Điều này xảy ra khi lượng máu cung cấp cho xương thấp. Có thể có sự phá hủy bắt đầu phát triển trong xương. Cuối cùng, xương có thể gãy. Lupus thường ảnh hưởng nhất đến xương hông.
Biến chứng khi mang thai
Phụ nữ bị lupus có nguy cơ sảy thai cao hơn, sinh non và tiền sản giật – một tình trạng huyết áp cao ở phụ nữ mang thai. Để giảm nguy cơ của các biến chứng này, các bác sĩ thường khuyên nên trì hoãn việc mang thai cho đến khi bệnh lupus đã được kiểm soát ít nhất 6 tháng.
Phân loại: 11 triệu chứng
American College of Rheumatology sử dụng một hệ thống phân loại tiêu chuẩn để xác định chẩn đoán.
Nếu một người đáp ứng 4 trong số 11 tiêu chí, bác sĩ sẽ cho rằng họ có thể bị lupus.
11 tiêu chí là:
- Phát ban Malar: Phát ban hình con bướm xuất hiện trên má và mũi.
- Phát ban dạng đĩa: Xuất hiện nhiều ban đỏ
- Nhạy cảm với ánh sáng: Nổi mẩn da xuất hiện sau khi tiếp xúc với ánh sáng mặt trời.
- Loét miệng hoặc mũi: Chúng thường không đau.
- Viêm khớp không ăn mòn: Điều này không phá hủy xương xung quanh khớp, nhưng có đau, sưng hoặc tràn dịch ở 2 khớp ngoại biên trở lên.
- Viêm màng ngoài tim hoặc viêm màng phổi: Viêm ảnh hưởng đến màng quanh tim (viêm màng ngoài tim) hoặc phổi (viêm màng phổi).
- Rối loạn thận: Các xét nghiệm cho thấy hàm lượng protein hoặc tế bào cao trong nước tiểu nếu một người có vấn đề về thận.
- Rối loạn thần kinh: Người bị co giật, rối loạn tâm thần hoặc có vấn đề về suy nghĩ và hành vi.
- Rối loạn huyết học (máu): Thiếu máu tán huyết, có số lượng bạch cầu thấp hoặc số lượng tiểu cầu thấp.
- Rối loạn miễn dịch: Các xét nghiệm cho thấy có kháng thể đối với DNA sợi kép (dsDNA), kháng thể với Sm hoặc kháng thể với cardiolipin.
- ANA dương tính: Xét nghiệm ANA dương tính và người này chưa sử dụng bất kỳ loại thuốc nào có thể gây ra nó.
Tuy nhiên, thậm chí hệ thống phân loại này đôi khi bỏ lỡ các trường hợp sớm và nhẹ.
Đôi khi chẩn đoán không hề dễ dàng vì các dấu hiệu và triệu chứng của bệnh lupus không đặc hiệu.
Mặt khác, một số xét nghiệm máu có thể dẫn đến chẩn đoán quá mức, bởi vì những người không bị lupus có thể có các kháng thể giống như những người mắc bệnh.
Chẩn đoán lupus ban đỏ
Xét nghiệm máu có thể giúp chẩn đoán bệnh lupus.
Chẩn đoán có thể khó khăn vì các triệu chứng khác nhau có thể giống với các triệu chứng của các bệnh khác.
Bác sĩ sẽ hỏi về các triệu chứng, tiến hành kiểm tra tổng quát và hỏi về tiền sử cá nhân và gia đình. Họ cũng sẽ xem xét 11 tiêu chí được đề cập ở trên.
Bác sĩ có thể yêu cầu một số xét nghiệm máu và các thí nghiệm khác.
Biomarkers
Biomarkers là kháng thể, protein, di truyền và các yếu tố khác có thể cho bác sĩ thấy những gì đang xảy ra trong cơ thể hoặc cách cơ thể phản ứng với điều trị. Chúng rất hữu ích vì chúng có thể chỉ ra nếu một người có tình trạng ngay cả khi không có triệu chứng.
Lupus ảnh hưởng đến các cá nhân theo những cách khác nhau. Điều này gây khó khăn cho việc tìm kiếm dấu ấn sinh học đáng tin cậy.
Tuy nhiên, sự kết hợp của các xét nghiệm máu và các điều tra khác có thể giúp bác sĩ xác nhận chẩn đoán.
Xét nghiệm máu
Xét nghiệm máu có thể cho thấy liệu có dấu ấn sinh học nhất định hay không, và dấu ấn sinh học có thể cung cấp thông tin về bệnh tự miễn nào, nếu một người mắc phải.
Kháng thể kháng nhân
Khoảng 95% những người bị lupus ban đỏ sẽ có kết quả dương tính trong xét nghiệm ANA. Tuy nhiên, một số người xét nghiệm dương tính với ANA, nhưng họ không bị lupus. Các xét nghiệm khác cần chỉ định thêm để xác nhận chẩn đoán.
Kháng thể kháng phospholipid
Kháng thể kháng phospholipid (APLs) là một loại kháng thể chống lại phospholipid. APL có mặt ở 50% số người mắc bệnh lupus. Những người không bị lupus cũng có thể bị APL.
Một người bị APL có thể có nguy cơ đông máu, đột quỵ và tăng áp động mạch phổi cao hơn. Cũng có nguy cơ biến chứng thai kỳ cao hơn, bao gồm sảy thai.
Xét nghiệm kháng thể kháng DNA
Khoảng 70% những người bị lupus có một kháng thể được gọi là kháng thể kháng DNA. Kết quả dương tính thường gặp trong quá trình bùng phát.
Kháng thể kháng dsDNA
Kháng thể DNA chống chuỗi kép (anti-DSDNA) là một loại kháng thể ANA cụ thể xảy ra khoảng 30% những người bị lupus. Dưới 1% những người không bị lupus có kháng thể này.
Nếu xét nghiệm dương tính, điều đó có nghĩa là một người có dạng lupus nghiêm trọng hơn, chẳng hạn như viêm thận do lupus.
Kháng thể kháng Smith
Khoảng 20% những người bị lupus có kháng thể với Sm, một ribonucleoprotein có trong nhân của một tế bào.
Nó hiện diện ở dưới 1% những người không bị lupus và rất hiếm ở những người mắc các bệnh thấp khớp khác. Vì lý do này, một người có kháng thể kháng Sm có khả năng bị lupus. Nó thường không xuất hiện cùng với lupus thận.
Kháng thể kháng U1RNP
Khoảng 25% những người bị lupus có kháng thể chống U1RNP và dưới 1% những người không bị lupus có chúng.
Kháng thể này có thể có ở những người có hiện tượng Raynaud và bệnh khớp của Jaccoud, một biến dạng của bàn tay do viêm khớp.
Kháng thể kháng Ro / SSA và kháng La / SSB
Từ 30 đến 40 phần trăm những người bị lupus có kháng thể kháng Ro / SSA và kháng La / SSB. Những điều này cũng xảy ra với hội chứng Sjögren nguyên phát và ở những người bị lupus kiểm tra âm tính với ANA.
Chúng hiện diện với số lượng nhỏ ở khoảng 15% những người không bị lupus và chúng có thể xảy ra với các tình trạng thấp khớp khác, chẳng hạn như viêm khớp dạng thấp .
Nếu người mẹ có kháng thể khánh Ro và kháng La, khả năng cao là đứa trẻ sinh ra sẽ bị lupus sơ sinh.
Một người bị lupus muốn mang thai nên xét nghiệm các kháng thể này.
Kháng thể kháng histone
Kháng thể đối với histone là các protein đóng vai trò trong cấu trúc của DNA. Những người bị lupus do thuốc thường có chúng và những người bị SLE có thể mắc chúng. Tuy nhiên, có kháng thể này không chắc chắn là chẩn đoán lupus.
Xét nghiệm bổ sung huyết thanh (máu)
Một xét nghiệm bổ sung huyết thanh đo lường mức độ protein mà cơ thể tiêu thụ khi quá trình viêm diễn ra.
Nếu một người có mức bổ sung thấp, điều này cho thấy tình trạng viêm có trong cơ thể và SLE đang hoạt động.
Xét nghiệm nước tiểu
Xét nghiệm nước tiểu có thể giúp chẩn đoán và theo dõi ảnh hưởng của bệnh lupus đối với thận.
Sự hiện diện của protein, hồng cầu, bạch cầu và phôi tế bào đều có thể giúp cho thấy thận hoạt động tốt như thế nào.
Đối với một số xét nghiệm, chỉ cần một mẫu. Đối với những người khác, người này có thể cần phải thu thập các mẫu trong vòng 24 giờ.
Sinh thiết mô
Bác sĩ cũng có thể yêu cầu sinh thiết, thường là da hoặc thận, để kiểm tra xem có bất kỳ tổn thương hoặc viêm nào không.
Xét nghiệm hình ảnh
X-quang và các xét nghiệm hình ảnh khác có thể giúp các bác sĩ nhìn thấy các cơ quan bị ảnh hưởng bởi lupus.
Các xét nghiệm đang thực hiện có thể cho thấy bệnh lupus tiếp tục ảnh hưởng đến một người như thế nào hoặc cơ thể họ phản ứng tốt với điều trị như thế nào.
Lupus ban đỏ và phụ nữ mang thai
Lupus ban đỏ thường gặp ở phụ nữ chủ yếu trong độ tuổi sinh đẻ do đó vấn đề thai sản cần đặc biệt lưu tâm. Bệnh nhân lupus ban đỏ hoàn toàn có thể mang thai và sinh con, tuy nhiên bệnh lupus và quá trình thai sản có sự tác động qua lại lẫn nhau. Theo nhiều nghiên cứu, quá trình thai sản là một trong những yếu tố gây khởi phát đợt cấp của bệnh lupus. Các cơ quan bị ảnh hưởng nhiều nhất trong đợt cấp là da, thận, máu và khớp, trong đó thận tổn thương nặng nhất với biểu hiện viêm cầu thận, hội chứng thận hư, suy thận, là một trong những yếu tố tiên lượng xấu, có thể dẫn đến tử vong mẹ trong thai kỳ.
Ngược lại, bệnh lupus gây ra những ảnh hưởng nặng nề đến quá trình thai sản của bệnh nhân, dẫn tới nhiều nguy cơ cho cả mẹ và thai nhi, như tỷ lệ sảy thai và thai lưu, đẻ non, thai chậm phát triển ở bệnh nhân lupus mang thai cao hơn rất nhiều so với tỷ lệ trong cộng đồng.
Nhiều năm trước đây phụ nữ mắc lupus ban đỏ rất ít có cơ hội được làm mẹ do chậm được điều trị, một phụ nữ mắc bênh lupus chỉ nên có thai khi không có các dấu hiệu tiến triển bênh về lâm sàng và cân lâm sàng trong 6 tháng liền trước đó. Khi có thai phải theo dõi như là thai nghén có nhiều nguy cơ.
Với sự phát triển của xã hội và y học hiện đại hiện nay, lupus ban đỏ ngày nay được kiểm soát hiệu quả hơn, khiến mong muốn được sinh đẻ của những phụ nữ mắc bệnh được quan tâm hơn.
Điều quan trọng đầu tiên cần nhấn mạnh là phải tuân thủ và điều trị với những thuốc được cho là cần thiết. Hầu hết các thuốc thường dùng trong kiểm soát lupus có thể được sử dụng an toàn trong thời kỳ mang thai.
Tuy vậy, mang thai trên bệnh nhân Lupus ban đỏ vẫn là “thai nghén nguy cơ cao”, do đó trước và trong quá trình mang thai cũng như quá trình chuyển dạ, bệnh nhân cần được thăm khám và theo dõi sát sao bởi bác sĩ chuyên khoa, tránh những tình huống xấu cho cả mẹ và bé.
Điều trị lupus ban đỏ
Hiện tại không có cách chữa trị bệnh lupus, nhưng mọi người có thể kiểm soát các triệu chứng và các đợt bùng phát bằng thay đổi lối sống và thuốc men.
Điều trị nhằm mục đích:
- Ngăn chặn hoặc quản lý các đợt bùng phát
- Giảm nguy cơ tổn thương nội tạng
Thuốc có thể giúp:
- Giảm đau và sưng
- Điều chỉnh hoạt động của hệ thống miễn dịch
- Cân bằng nội tiết tố
- Giảm hoặc ngăn ngừa tổn thương khớp và nội tạng
- Quản lý huyết áp
- Giảm nguy cơ nhiễm trùng
- Kiểm soát cholesterol
Nếu triệu chứng trên da nhẹ thì bạn có thể dùng các thuốc đặc trị chống viêm, giảm đau bôi ngoài da.
Các loại thuốc điều trị toàn thân: thuốc giảm đau, thuốc kháng viêm, thuốc dị ứng, thuốc ức chế miễn dịch tùy thuộc vào giai đoạn và mức độ phát triển của bệnh.
Việc điều trị chính xác sẽ phụ thuộc vào mức độ ảnh hưởng của bệnh lupus đối với cá nhân. Nếu không điều trị, các đợt bùng phát có thể xảy ra có thể gây hậu quả đe dọa tính mạng.
Biện pháp tại nhà
Một số biện pháp hỗ trợ nhằm phòng tránh hoặc giảm mức độ bệnh bao gồm:
Tránh ánh nắng mặt trời
Tia UV tím mặt trời có khả năng làm tình trạng phát ban da của bệnh nhân lupus bị nặng hơn, da dễ bị mẩn đỏ, tróc vẩy.
Hạn chế ra ngoài trời nắng gắt, nếu buộc phải đi ra đường thì nên đội nón, mũ, mặc áo chống nắng, đeo kính, bôi đầy đủ kem chống nắng để không bị tác động tia UV.
Xây dựng chế độ ăn uống hợp lý
Trong quá trình điều trị bệnh, bệnh nhân cần phải chú ý, quan tâm đến chế độ dinh dưỡng.
Bổ sung thực phẩm giàu vitamin đặc biệt là vitamin D bằng việc ăn nhiều thực phẩm từ: trứng, bơ, sữa, dầu cá…, Vitamin D cũng đóng vai trò quan trọng trong việc giảm nguy cơ mắc các bệnh về xương khớp.
Ăn nhiều thực phẩm giàu chất canxi như: phô mai, củ cải,..
Hạn chế ăn những thức ăn chiên xào, dầu mỡ, chứa nhiều cholesterol làm tăng nguy cơ bệnh tim mạch.
Luyện tập thể dục thể thao phù hợp
Để hỗ trợ điều trị bệnh lupus ban đỏ bạn nên lên kế hoạch rèn luyện cơ thể hợp lý phù hợp với thể trạng sức khỏe của bản thân như: tập gym, tập đi bộ, tập bơi, đi xe đạp,…
Quan điểm
Trước đây, những người được chẩn đoán mắc bệnh lupus thường sẽ sống quá 5 năm. Bây giờ, điều trị và tuân thủ đúng có thể làm tăng đáng kể tuổi thọ của người mắc lupus ban đỏ, theo Viện Y tế Quốc gia.
Khi các nhà khoa học tìm hiểu thêm về di truyền, các bác sĩ hy vọng rằng một ngày nào đó họ sẽ có thể xác định được bệnh lupus ở giai đoạn sớm hơn. Điều này sẽ giúp dễ dàng ngăn ngừa các biến chứng trước khi chúng xảy ra.
